In deze tijd zelfs een hele toer; het is een levenskunst!

Door Annet Hoeijmans-Boon en Paul Delfgaauw

 

We doen het de hele dag door op allerlei verschillende manieren: communiceren. Berichten op sociale media in teksten, foto’s en filmpjes. We delen boodschappen vaak zonder dat er een uitwisseling tot stand komt. We communiceren verbaal, non-verbaal, digitaal, visueel, fysiek of een mix hiervan. Met name sociale media zijn terreinen waar je op eieren moet lopen, mede doordat er veelal anoniem ‘gecommuniceerd’ wordt. De lege oneliners schieten soms over en weer. Geef je een mening dan knalt een ander er vaak direct overheen. Zó snel, dat je je afvraagt of de ander jouw opmerking wel echt gelezen heeft, werkelijk gehoord.

Onbewuste onderstroom

Op sociale media zijn anonieme meningen veelal ondoordachte gedachteflarden. Impulsieve reacties. Of een anonieme pestactie. In fysieke ontmoetingen gebeurt pesten ook, maar niet anoniem. Dan kun je iemand erop aanspreken, ook al laat deze pester dat niet altijd toe.

Pestreacties zijn inhoudelijk van weinig waarde en vaak een vorm van verbaal geweld. Een schreeuw om aandacht. Gezien en gehoord willen worden. Het accent van de communicatie ligt dan vooral eenzijdig op zenden. Luisteren naar de inhoud van een boodschap of aandachtig lezen wat er feitelijk staat, is niet belangrijk. Anonieme reacties zijn vaak impulsieve, emotioneel gekleurde meningen gericht op ‘scoren’: de ander wegzetten. Die ander moet verslagen worden met een ‘ace’. Een vraag om de inhoud te (leren) begrijpen wordt niet gesteld. Het leert ons dat de onbewuste onderstroom een grotere rol speelt dan tot nu toe gedacht.

Anonieme accounts

Volgens VU-hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange ontbreekt het aan persoonlijke begrenzing en correctie. Anonieme accounts maken die correctie volgens hem haast onmogelijk. ‘Als iemand onder eigen naam een haatreactie plaatst, is de neiging om die persoon te corrigeren groter en zinvoller. Een anoniem persoon kan je niet met naam en toenaam publiekelijk corrigeren.’

Presentator Sander Schimmelpenninck vertelde eens dat een van de grootste problemen, vooral bij Twitter, is dat anonimiteit bestaat. In de echte wereld kunnen we ons niet anoniem bewegen. Hij zei dat we het heel raar zouden vinden als iemand in een televisietalkshow met een plastic zak over zijn hoofd zat en niemand zien kon wie het was. ‘De anonimiteit die wij in het normale leven eigenlijk niet accepteren, accepteren wij wel online.’

Ontsporing

Het gesprek als een uitwisselingsvorm om verschillende gedachtegangen met hun onderliggende gevoelens en emoties te verkennen, te begrijpen en te verstaan, ontspoort steeds vaker. De informatie-overdracht werkt niet. Er wordt niet geluisterd naar elkaar en naar de inhoud. Nuancering ontbreekt en polarisatie neemt toe.

Veel miscommunicaties ontstaan door misinterpretaties. Wat gebeurt er met jou als iemand een mening geeft die niet strookt met jouw opvattingen? Misverstanden veroorzaken een spanningsveld, zo blijkt. In gedachten zijn we vaak al bezig met het formuleren van een reactie en zo ontgaat ons veel van wat er gezegd wordt. We luisteren vooral naar onszelf en onze eigen gedachten die onze mening en waarheid vertegenwoordigen. De inhoud van de boodschap wordt niet ontvangen.

Op de bal

In debatten in de Tweede Kamer ‘communiceert’ men de laatste jaren regelmatig onfatsoenlijk en allesbehalve inhoudelijk en diplomatiek. Het gaat niet over de inhoud van de boodschap, maar is gericht op de persoon. Er is een chaotische grensverwarring ontstaan tussen zakelijk en privé. Tussen functionele communicatie en persoonlijke meningen. Dat gaat ten koste van het wederzijdse respect en vertrouwen. Zo erg zelfs, dat Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp de omgangsvormen nu strenger gaat bewaken en die ook wil aanscherpen.

En dat is ook precies wat er regelmatig op sociale media gebeurt: men speelt op de mens (ad hominem) en niet op de bal. Het is een poging om, al dan niet middels een drogreden, een opponent in diskrediet te brengen. De medemens wordt in twijfel getrokken of erger, verguisd. Niet op de inhoud wordt gereageerd, men zet de ander gewoon weg.

De inhoud, niet de persoon

Wanneer ik me richt tot jou – de lezer van deze tekst – richt ik me niet tot jou persoonlijk. Het is ‘slechts’ een wijze van uitdrukken waarbij ik mijn boodschap op een betrokken manier wil overbrengen; een schrijfvorm. Daar is verwarring ontstaan, omdat het woord ‘jou’ in onze hersen-taal-patronen direct en vaak onbewust een verdediging triggeren. Gedachten, meningen en oordelen worden dan gelezen (ontvangen) als persoonlijke kritiek, als een persoonlijke afwijzing in plaats van een verschil in gedachtegangen.

Actief luisteren

We willen allemaal gehoord worden en als iemand echt naar je luistert kan er een dialoog ontstaan. Dan wordt het een echte uitwisseling, waardevol voor beiden. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, komt effectieve communicatie neer op actief luisteren! Luisteren met aandacht voor de ander en voor datgene wat verteld wordt. Indien mogelijk vragen stellen. Daarna kun je samenvatten wat je ervan begrepen hebt en checken bij de ander of dat klopt. Zo kom je met elkaar tot een verdiepend gesprek.

Omgevingsinvloeden

Volgens Vincent Icke, hoogleraar Theoretische Sterrenkunde, blijkt het hele leven opgebouwd te zijn uit 16 elementaire deeltjes die alleen maar zichtbaar zijn als ze een relatie aangaan met elkaar. Auteur Roek Lips liet dat tot zich doordringen en besefte dat dit heel fundamenteel is. ‘Hier wordt een natuurkundig bewijs gegeven voor het feit dat alles in relatie staat tot elkaar, terwijl wij ons dit niet altijd realiseren. In andere woorden: wij ‘zijn’ in relatie met en tot elkaar; zonder relatie zijn wij niets. Alles is wezenlijk met elkaar verbonden.’

Als dat zo is, dan zijn we qua communicatie heel wat aan elkaar verplicht. Dat betekent dat we als we in relatie willen leven, we actief moeten luisteren naar elkaar. En dat kan, want wij mensen zijn in ontwikkeling, zowel innerlijk als uiterlijk. Het leven is één groot communicatienetwerk waarin voortdurend informatie-uitwisselingen plaatsvinden, bewust en onbewust. Deze communicatie is van energetische aard. Denk bijvoorbeeld eens aan het element lucht dat ons allen verbindt via de adem en ons vult met levensenergie. Zonder adem geen leven. Zaak om de lucht te klaren en schoon te houden.

Beeld: Gerd Altmann (Pixabay)