Studiecoördinator
Bijzondere spirituele ervaringen zijn allang niet meer voorbehouden aan mystici op een berg. Gewone mensen volgen een spiritueel of religieus pad, met meditatie, contemplatie, psychedelica of intensieve (bijbel)studie – en komen terecht in bijzondere geestestoestanden.
Vaak gaat dat goed en zijn de ervaringen een verrijking. Soms niet.
Door allerlei oorzaken kan een spirituele ervaring aanleiding zijn tot psychische klachten. Of andersom: iemand met psychische klachten kan deze juist ervaren als spiritueel en betekenisvol, en naast een medische diagnose andere frames gebruiken om zijn ervaringen te duiden.
Het dilemma van de professional
Als hulpverlener sta je dan voor een lastige opgave. Hoe navigeer je in deze wereld van persoonlijke verhalen, eclectische spirituele denkbeelden en religieuze affiliaties?
Binnen de GGZ blijft zingeving één van de meest onvervulde zorgbehoeften, terwijl spirituele ervaringen juist steeds vaker voorkomen in de behandelpraktijk. Het concept ‘Spiritual Emergency’ komt daarbij voorbij in vele gedaanten: Kundalini-ontwaken, sjamanistische roeping, ego-dood, mystieke crisis. Zonder adequate kennis loop je als professional het risico deze ervaringen te pathologiseren òf juist te bagatelliseren – met alle gevolgen voor het herstelproces van je cliënt van dien.
Een helikopterview, met beide benen op de grond
Deze leergang biedt wat je zelden vindt: een integrale blik op spirituele crisis. We luisteren naar filosofen, religiewetenschappers, psychiaters én ervaringsdeskundigen. Je vormt je eigen visie, gevoed door verschillende perspectieven.
Ook naar zorg kijken we breed: regulier, complementair én geestelijke verzorging. We brengen mensen uit verschillende beroepsgroepen bij elkaar voor interprofessionele samenwerking – met oog voor verantwoordelijkheden, veiligheid en bovenal: betere zorg voor de cliënt.
Is deze leergang iets voor jou?
Misschien herken je het dilemma uit je praktijk. Misschien zoek je al langer naar een manier om spirituele ervaringen serieus te nemen zonder je professionele gronding los te laten. Of misschien heb je zelf ervaringen gehad die je beter wilt begrijpen.
Deze leergang biedt concrete handvatten om het onderscheid te maken tussen spirituele ontwikkeling en psychopathologie. Je ontwikkelt een professionele houding die recht doet aan de complexiteit van deze ervaringen.
Mijn hart ligt bij het verbinden van mensen en domeinen in de praktijk. Laten we in gesprek gaan over of deze leergang bij je past. Ik wandel graag een stukje met je mee.
Merel de Waard
Studiecoördinator, docent Spiritual Emergency
Interprofessionele Nascholing Spirituele Crisis & GGZ
De Interprofessionele Nascholing Spirituele Crisis & GGZ” Spirituele Crisis & GGZ (SC&GGZ), op hbo/wo-niveau, is opgezet met experts uit verschillende domeinen en met ervaringsdeskundigen.
- Je leert hoe je samen met je cliënten de rode draad terugvindt in hun leven met ruimte voor alle denkbeelden die voor hen betekenis hebben.
- Je leert verschillende visies op spirituele crisis, vanuit de psychiatrie, filosofie en diverse culturen en levensbeschouwingen.
- Je proeft aan behandelvormen die door ervaringsdeskundigen als behulpzaam werden benoemd, zowel uit de GGZ als uit naastgelegen professies.
- Er is aandacht voor domein overstijgende interprofessionele samenwerking in de praktijk.
- Je krijgt les van mensen uit de psychiatrie, geestelijke verzorging, filosofie / menswetenschappen en ervaringsdeskundigen.
- Je volgt modules op 24 zaterdagen (voor BIG geregistreerde deelnemers) of 25 zaterdagen (voor deelnemers met een registratie bij een niet-BIG beroepsvereniging zoals de SKGV).
Inleiding
Een spirituele crisis is een ervaring die mensen meemaken, maar geen officiële psychiatrische diagnose. De DSM-5 vermeldt weliswaar ‘religieus of spiritueel probleem’ (V62.89), maar dat dekt niet dezelfde lading.
We hanteren deze werkdefinitie: ‘Een spirituele crisis, of spiritual emergency, is een set psychische klachten die samenhangt met bijzondere ervaringen of grenservaringen, niet noodzakelijkerwijs pathologisch.’
Tijdens de leergang bouwen we samen met jullie aan een dieper begrip van deze definitie. We bekijken wetenschappelijk onderzoek naar crises waarbij religie, spiritualiteit en betekenis een rol spelen. Zo’n crisis kan verschillende diagnoses krijgen, of juist helemaal geen diagnose.
Naast wetenschappelijk onderzoek komen ervaringsdeskundigen aan het woord die hun geleefde realiteit delen. Sommigen combineren persoonlijke ervaring met professionele expertise. Daarom splitsen we de leergang niet kunstmatig op in wetenschappelijke en ervaringskennis – beide perspectieven lopen door elkaar heen.
Let op: Omdat dit vakgebied vraagt om de beste, verwelkomen we internationale experts. Enkele colleges zijn daarom in het Engels (zonder ondertiteling). Goed begrip van gesproken Engels is essentieel.
Leerlijnen en modules Spirituele Crisis & GGZ (SC&GGZ)
In de nascholing wordt gewerkt met hoorcolleges en ervaringsgericht leren: jouw werk- en levenservaring vormen een belangrijke inbreng. De leergang is opgebouwd uit theoretische en praktijkgerichte modules. Deze zijn in een aantal leerlijnen ondergebracht. Hieronder lees je welke leerlijnen dat zijn, welke modules daarin gegeven worden en in het kort de inhoud per module.
Als student krijg je toegang tot de studentenomgeving. Daar staan de modules uitgebreider beschreven.
Introductie Spiritualiteit en Psychiatrie
‘Spiritualiteit en psychiatrie’ – Rogier Hoenders PhD, Psychiater en hoogleraar leefstijl en zingeving Groningen
Een spirituele crisis is een toestand die in de ervaring van mensen bestaat, maar die in de psychiatrie geen opzichzelfstaande diagnose is. Dat wil zeggen, in de DSM 5 vind je op pagina 510 wel ‘religieus of spiritueel probleem’, met nummer V62.89, maar dat is niet hetzelfde.
De werkdefinitie die we voorlopig hanteren:
‘Een spirituele crisis, of spiritual emergency, kan worden omschreven als een set psychische klachten die samenhangt met bijzondere ervaringen of grenservaringen, niet noodzakelijkerwijs pathologisch.’
Tijdens deze leergang zullen we de begrippen enkele malen afbreken en weer opbouwen, niet in de laatste plaats samen met de studenten zelf. In de eerste module bekijken we wetenschappelijk onderzoek naar crises waarbij religie, spiritualiteit en betekenis een belangrijke rol spelen. Dit zijn lang niet altijd crises die worden gediagnosticeerd als ‘religieus of spiritueel probleem’. Een scala aan andere diagnoses kan van toepassing zijn, of zelfs helemaal geen diagnose, terwijl er wel een crisis ervaren wordt.
Daarnaast komen ervaringsdeskundigen aan het woord, omdat zij als geen ander de geleefde realiteit kunnen weergeven van een spirituele crisis. Sommige ervaringsdeskundigen hebben daarnaast een expertise of beroep dat direct met het onderwerp te maken heeft. Omdat ervaringskennis en wetenschappelijke kennis soms in één persoon verenigd zijn, hebben we de module niet opgesplitst in een ervaringsdeel en wetenschappelijk deel. Uit de inhoud van de colleges en de bronvermeldingen blijkt duidelijk waar het onderscheid ligt.
Let op: Omdat dit vakgebied vraagt om de beste, verwelkomen we internationale experts. Enkele colleges zijn daarom in het Engels (zonder ondertiteling). Goed begrip van gesproken Engels is essentieel.
Module ‘Spirituele Crisis – wat is dat?’
Colleges:
- Welkom en inleiding Spirituele Crisis – Merel de Waard, antropoloog, M.A.
- Een reden om te leven – Bart van den Brink, psychiater, PhD
- Kundalini ontwaken – José Hoekstra, antropoloog, cliëntondersteuner en ervaringsdeskundige
- Transformatie of psychose? – Marc Altena, ervaringsdeskundige en geestelijk begeleider
- Bipolariteit en betekenis – Eva Ouwehand, geestelijk verzorger, PhD
- From emergence to emergency – Patte Randal, psychiater, PhD
- From emergency to emergence – the journey to recovery – Patte Randal, psychiater, PhD
- Spiritual emergency: history and current practice – Emma Bragdon, PhD, klinisch psycholoog
Leerlijn ‘Visies op Spirituele Crisis’
Na afronding van de eerste module, ‘wat is spirituele crisis?’, hebben we enigszins een idee van wat dit begrip inhoudt. We hebben echter nog geen (wetenschappelijke) duiding. Toch is dat ambitieuze doel onderdeel van deze leergang. Hoe kun je op een wetenschappelijk verantwoorde manier iets zeggen over een fenomeen dat de wetenschap op alle fronten ontglipt? Je kunt misschien Gods bestaan wetenschappelijk bewijzen noch ontkrachten, maar je kunt wel je licht laten schijnen over spirituele ervaringen en psychisch lijden vanuit fenomenologie, filosofie en religiewetenschappen. Wetend dat al deze wetenschapsgebieden niets kunnen zeggen over het waarheidsgehalte van de ervaringen van mensen, maar wel kunnen beschrijven wat we zien, denken en met elkaar delen.
In deze leerlijn doen we precies dat: we beschrijven, we analyseren en we synthetiseren onze ideeën. Wellicht inspireert het je om je eigen onderzoek te doen, of dat nou zelfonderzoek is of letterlijk een onderzoeksproject in een tak van wetenschap die je beheerst.
Modules
Module ‘Reflecties op behandelingen bij spirituele crisis’ – Dr. Wouter Kusters, PhD Filosofie
Colleges:
- Reflecties op behandelingen bij spirituele crisis – Wouter Kusters, PhD Filosofie
- Transpersoonlijke psychologie – Hein van Dongen, PhD Filosofie
- Perspectieven op Spirituele Crisis – Daan Oostveen, PhD Religie en Theologie
- Psychedelics, meditation and consciousness – Daan Keiman (Open Foundation) en Nicki Cowen
Module ‘Transpersoonlijke psychologie’ – Dr. Hein van Dongen, PhD Filosofie
Colleges:
- Geschiedenis en onderzoeksperspectieven
- Bijzondere ervaringen vanuit transpersoonlijk perspectief
- Een blik op paradigma’s
Module ‘Perspectieven op Spirituele Crisis’ – Dr. Daan Oostveen, PhD Religie en Theologie
Colleges:
- Geschiedenis van de waanzin
- Spirituele frameworks in het instagram tijdperk
- Hermeneutische perspectieven op spiritual emergency
Leerlijn ‘Zorg bij spirituele crisis’
In de focusgroepen waarop deze leergang is gebaseerd vertelden alle deelnemers dat ze behoefte hadden aan iemand om hen te helpen om hun ervaringen te duiden. De deelnemers die deze hulp kregen, waren hier heel blij mee. Ook als behandelaar en cliënt/patiënt niet hetzelfde dachten over de ervaringen, was dit nog steeds behulpzaam. De deelnemers die deze hulp niet hebben gehad, hebben deze erg gemist. Gelukkig is het al lang niet meer zo dat binnen de GGZ alle bijzondere ervaringen af worden gedaan als ziek of gek. Toch is het bieden van hulp bij het duiden van je ervaringen niet voor elke behandelaar even gemakkelijk. De ervaringsdeskundige deelnemers aan de focusgroepen gaven aan dat er een fijne lijn is tussen begrip voor iemands ervaringen en zorg voor iemands welzijn. Hoe geef je ruimte om ervaringen en gedachtengangen te bespreken, maar bied je ook veilige kaders waarin iemand kan herstellen?
In deze leerlijn bekijken we verschillende benaderingen van bijzondere ervaringen, zoals de methode van ‘Gedachten uitpluizen’, het Maastrichtse interview én leren we in de colleges ‘Resonantie’ hoe we het beste een open houding aannemen in gesprekken en, in een behandelrelatie waarin je met elkaar resoneert, iemand kunt helpen om weer met zichzelf en diens omgeving te resoneren. Hierbij is aandacht voor verschillende culturen waarmee iemand zich verbonden kan voelen (waarmee die resoneert).
In deze leerlijn besteden we daarnaast nadrukkelijk aandacht aan veilig en effectief samenwerken met betrokken beroepsgroepen. We kijken naar hybride behandelvormen, waar psychiaters en psychologen naast hun expertise andere werkvormen gebruiken, maar ook situaties waarin cliënten naast hun reguliere zorg andere behandelaren en/of ervaringsdeskundigen inschakelen, al dan niet binnen de instelling.
Modules
Module ‘Is dit echt, of ben ik gek?’
Colleges:
- Gedachten uitpluizen, CGT bij vreemde gedachtengangen met een religieuze/spirituele inhoud – Dr. Hanneke Schuurmans, psycholoog, Ph
- Regressie of psychose? – Pauline Kuin, ervaringsdeskundige, Sociaal Pedagogisch Hulpverlener en spiritueel begeleider
- Stemmen horen; van ziekte naar betekenis – Peter Oud, voorzitter stichting Weerklank
Module ‘Resoneren met je roots; (sub)cultuursensitieve zorg bij spirituele crisis’
Colleges:
- Het belang van ‘belonging’ – inzichten vanuit de systemische benadering – Elias Simonse B.A., cultuursensitief systeemtherapeut CCMW
- De effecten van migratie en verplaatsing – Elias Simonse
- Fenomenologie van de ander – resonantie en dissonantie – Elias Simonse
- Interculturele (mu)ziektebeleving & spiritual emergency – Monica Resowidjojo, cultuursensitief trainer en soundhealer
- Aansluiten bij de ander – relationele afstemming en professionele nabijheid – Elias Simonse
- Soundhealing & resonantie als medicijn – Monica Resowidjojo
Module ‘Meditatie, psychedelica en veranderde bewustzijnsstaten’
Colleges:
- Psychedelics, meditation and consciousness – Daan Keiman M.A., Boeddhistisch en psychedelisch geestelijk verzorger, and Nicki Cowan M.A., psychotherapeut
- Spirituele crises vanuit psycho-energetisch perspectief – Drs. Peter Kampschuur, psycholoog
Leerlijn ‘Interprofessioneel werken’
Cliënten met een hulpvraag op het gebied van spirituele crisis binnen en buiten de GGZ hebben duidelijke wensen met betrekking tot hun hulpverlening, zo bleek uit de focusgroepen van ons action research onderzoek. Daarbij zouden ze willen dat hun hulpverleners met elkaar overleggen en met een open houding met elkaar samenwerken. In deze leerlijn besteden we nadrukkelijk aandacht aan doorverwijzen en veilig en effectief samenwerken.
Module ‘Interprofessioneel werken’
Colleges:
- Van Winti tot Chi; transculturele ziektenarratieven en behandelingsperspectieven – Steven Vreden
- Spirituele crisis binnen en buiten de GGZ 1 – Saskia Leemans, psychiatrisch verpleegkundige en psylocibine begeleider
- Bedoel jij wat ik bedoel? Praten over energie – Mr. Dr. Fons Dekkers, PhD Geneeskunde/Recht
- Bruggen bouwen in de zorg – Dr. Herman van Wietmarschen, Louis Bolk instituut
- Ademruimte voor de waanzin – Drs. Tim Knoote, ervaringsdeskundige UMC en ademtherapeut
- Betekenis van lijden en psychische ontregeling binnen de Islamitische culturen – Drs. Ayşegül Şahin, islamitisch geestelijk verzorger
- Spiritualiteit binnen en buiten de GGZ 2&3 – dr. Veerle Ockhuizen, psychiater, en drs. Viola van den Bogerd, orthopedagoog en spiritueel coach
Module ‘Interprofessioneel werken in de praktijk’
Colleges:
- Interprofessioneel werken in de praktijk 1 – Drs. Merel de Waard, antropoloog, en drs. Joost Baas, GZ psycholoog
- Interprofessioneel werken in de praktijk 2 – Merel de Waard en Joost Baas
- Interprofessioneel werken in de praktijk 3 – Merel de Waard en Joost Baas en gastspreker Piet Leunis, voorzitter Stichting Complementaire Zorg Utrecht
Afsluiting
Afsluiting en soundhealing beleving – Monica Resowidjojo en Merel de Waard
Deze onderdelen zijn onder voorbehoud en kunnen nog worden gewijzigd voor aanvang van de leergang.
Roosters
De roosters van de nascholing SC&GGZ kun je inzien/downloaden door op onderstaande buttons te klikken.
Rooster SC&GGZ jaar 2026
Disclaimer: Wijzigingen van de roosters kunnen te allen tijde plaatsvinden.
Studiebegeleiding
De studiebegeleiding wordt gegeven door de studiecoördinator Merel de Waard.
Een studie oppakken naast je baan, vrijwilligerswerk en/of je gezin vraagt om een goede inpassing in een werkweek. Vanuit de Academie voor Geesteswetenschappen krijg je daarbij ondersteuning.
Merel de Waard is voor de duur van de leergang een luisterend aanspreekpunt voor studiegerelateerde vragen.
Studieopzet en toetsing
Op de Academie volg je een modulair onderwijsaanbod met hoor- en werkcolleges. Daarnaast wordt de nodige thuisstudie van je gevraagd. Thuisstudie is een belangrijk onderdeel van het leerproces.
Eindverslag en certificering
Gedurende de leergang maak je reflectieverslagen en verwerkingsopdrachten, waarbij een casus uit je eigen praktijk als basis dient. Dit leidt tot een portfolio. Tijdens de module ‘Interprofessioneel werken’ werk je in groepjes aan een voorbeeldcasus uit de praktijk. Aan het einde van deze module neem je deel aan een virtueel interprofessioneel overleg. Je deelname aan dit eindoverleg en je portfolio worden beoordeeld met een cijfer.
Zodra je een reflectieverslag of verwerkingsopdracht gereed hebt, verstuur je dit naar je docent via de studentenomgeving op onze website. Na beoordeling zal een docent je feedback doorgeven en draagt er zorg voor dat dit in je examendossier wordt opgenomen.
Je certificaat wordt uitgereikt op basis van aanwezigheid gedurende de gehele leergang (maximaal tweemaal afwezig), je portfolio en deelname aan het virtuele interprofessionele overleg.
In de regel krijg je zes weken de tijd om een opdracht te maken. De docent krijgt ook zes weken de tijd om opdrachten na te kijken. Gestreefd wordt naar een nakijktijd van drie weken. Opdrachten zijn tien jaar geldig.
Evaluatie
We vragen je regelmatig een korte digitale evaluatie van een gevolgde module in te vullen. Voor ons zijn evaluaties een belangrijke bron van informatie om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren en onze accreditaties te behouden of verwerven.
Studieklimaat
Het studieklimaat binnen de Academie kenmerkt zich door een respectvolle openheid en dialoog en is een afspiegeling van het onderwijs dat niet aan één religie of levensbeschouwing gebonden is. Ons studieklimaat wordt eerder gekenmerkt door een onderzoekende houding dan het vinden van onvoorwaardelijke antwoorden op de grote vragen van het leven. Studenten leren niet alleen van de docent maar ook van medestudenten.
Door met een open hart van én met elkaar te leren, ontstaan er hechte jaargroepen met studenten die elkaar ondersteunen en verrijken tijdens de leergang. Veel studenten ervaren de onderlinge verbinding als thuiskomen bij gelijkgestemden.
De Academie heeft een protocol voor grensoverschrijdend gedrag en een externe vertrouwenspersoon en klachtenfunctionaris.
Erkenning en accreditaties
Accreditatie is aangevraagd bij de NVVP, het NIP, V&VN en SKGV. Bij voldoende belangstelling kunnen andere accreditaties worden aangevraagd. Een aanvraag betekent niet dat de accreditatie wordt toegekend, dus hier kunnen geen rechten aan worden ontleend.
