‘Mijn kennismaking met de gnostiek heeft mijn verdere leven bepaald’

Jacob Slavenburg is cultuurhistoricus en medevertaler van de Nag Hammadi-geschriften. Hij is samensteller van de digitale cursus Reis langs de mysteriën en auteur van ruim dertig boeken over het vroege christendom, gnostiek en esoterie. Recent publiceerde hij onder meer De geschiedenis van de westerse esoterie (samen met John van Schaik) en De Magdalena Codex, zijn derde esoterische thriller met coauteur Jeroen Windmeijer. Bij de Academie voor Geesteswetenschappen is Jacob docent Westerse esoterie bij de opleiding Spiritualiteit & Zingeving.

‘Mijn passie voor gnostiek is ontstaan toen ik tijdens mijn studie geschiedenis in de tweede helft van de jaren tachtig in aanraking kwam met de Nag Hammadi-geschriften. Deze gnostische teksten uit de begintijd van het Christendom zijn in 1945 gevonden in de woestijn in Midden-Egypte. Dankzij een eerste Engelse vertaling in de jaren zeventig werden ze bekend bij een groter publiek. Bijzonder is dat in de Nag Hammadi-geschriften een geheel andere kijk op Jezus wordt gegeven dan in de christelijke kerk, niet als vertegenwoordiger of zoon van God maar als leraar in zelfkennis, de ware kennis (‘gnosis’). Ik werd hierdoor enorm geraakt en daarna heeft het me nooit meer losgelaten.

Leermeester
De legendarische professor Gilles Quispel, die de gnosis als een van de eersten onderzocht en onder de aandacht van een groter publiek bracht, was mijn grote leermeester. Intussen heb ik zelf vele publicaties over het onderwerp op mijn naam staan, waaronder, samen met Willem Glaudemans, een Nederlandse vertaling van de complete Nag Hammadi-geschriften. Ook heb ik een rol gespeeld in verschillende polemieken over de gnosis en het esoterisch christendom.

Levenspad
Mijn kennismaking met de gnostiek heeft mijn verdere levenspad bepaald. In de eerste plaats omdat ik op eindelijk antwoorden kreeg op bepaalde vragen die ik had over mijn menszijn op deze aarde. In de tweede plaats omdat de inhoud van mijn maatschappelijk leven rijker werd. Toen ik tijdens mijn studie in aanraking kwam met de gnostiek en me daarin specialiseerde – mijn doctorale bul vermeldt dat ik afgestudeerd was in de gnostica, een primeur – werd ook mijn maatschappelijke leven anders want na mijn doctoraal ben ik gaan publiceren. Ik werd veel uitgenodigd voor interviews in de pers en op radio en tv. Vooral mijn boek Valsheid in geschrifte. De verborgen agenda van bijbelschrijvers maakte veel los en leidde tot wekelijkse polemieken in de pers.

Tijdloze wijsheidsleer
Ik zie gnostiek niet als een historisch artefact maar als een levende en tijdloze wijsheidsleer die grote betekenis heeft voor het leven nu. Dat vinden we ook, nog duidelijker, terug in de Hermetische teksten. Ik ben er dan ook van overtuigd dat de gnostische opvattingen een grote bijdrage kunnen leveren aan de hedendaagse evolutie naar een completere maatschappij met een hogere staat van bewustzijn. Dat is een lang proces met centraal de (her)ontdekking van ons eigen wezen als microkosmos in de grote macrokosmos.

Ik zie gnostiek niet als een historisch artefact maar als een levende en tijdloze wijsheidsleer die grote betekenis heeft voor het leven nu.

Doorlopend proces
Mijn bevlogenheid voor gnosis is een doorlopend proces. Bij het lezen en herlezen van gnostische teksten blijf ik nieuwe vondsten doen, nieuwe verbindingen ontdekken. Bijvoorbeeld met het werk van Plato. Dat is niet stoffig maar het leeft door in ons gehele mens-zijn. Mijn werk voor de Academie, dat ik intussen alweer heel wat jaren doe, werkt als een extra aanjager; ik haal veel uit de wisselwerking met studenten en hun vragen en opmerkingen. Vragen van studenten houden je bij de les om het zo te zeggen. Vaak komen zaken die wat weggezakt lijken weer aan de oppervlakte. Het is heerlijk om kennis te delen met anderen.

Toekomst
Ik verwacht dat in de toekomst bepaalde elementen van het vak zullen doorgaan, om de doodeenvoudige reden dat er veel dwarsverbanden zijn, bijvoorbeeld in colleges over psychologie, religies en bijvoorbeeld kabbalah. Ik merk dat de kennismaking met de gnostiek en hermetica vaak een grote impact heeft op mijn studenten – net als mij zelf destijds ook overkwam. Er is vaak sprake van een aha-erlebnis, in de zin dat zaken ineens helderder worden in de eigen ontwikkeling. Ik ben dan weer dankbaar dat veel studenten hun dankbaarheid over de inhoud van mijn colleges laten blijken.’

Interview door Karin Laarakker, tekstschrijver en redacteur voor o.a. de Academie voor Geesteswetenschappen en tuinontwerper en -blogger via www.sapgroen.nl