Peter van Hooft studeerde Boeddhistische filosofie en werkte onder meer als consulent voor vluchtelingen en als docent aan diverse onderwijsinstituten. Momenteel is hij wijsgerig coach, organiseert hij onderzoeksgesprekken en kloosterretraites en is hij lid en voorzitter van de Vereniging voor Filosofische Praktijk, verbonden met de Internationale School Voor Wijsbegeerte (ISVW). Bij de opleiding Spiritualiteit & Zingeving geeft Peter het vak Existentiefilosofie. Hij schreef een blog naar aanleiding van de Maand van Filosofie.

Filosoferen is ‘weerloos en waardevol’

April is de Maand van de Filosofie. Het thema voor 2023 is ‘weerloos en waardevol’. Nu zal ik wel niet de enige zijn die meteen moet denken aan de dichter Lucebert die schreef: ‘Alles van waarde is weerloos’. Het lijkt mij zelfs zeer waarschijnlijk dat het thema door deze dichtregel werd ingegeven.

Een bekende regel ook, want sinds 1978 sierde hij het dak van een verzekeringsmaatschappij (!) in Rotterdam. Totdat rond 2010 kwetsbaarheid aan het licht kwam: een deel van de letters was stuk. De stroom werd afgesloten en in 2012 zijn de letters verwijderd. Nu zijn ze weer te zien op het dak van een gebouw naast de Willem de Kooning Academie, ook in Rotterdam. Daar kwam ik een paar jaar geleden nog wel eens en elke keer wanneer ik de regel las deed me dat iets. Maar wat en waarom?

Nu ik dit stukje schrijf komt die regel terug en zie ik hem weer voor me, als een beeld, ongeveer zoals op de foto hiernaast, en wordt hij zo aanleiding tot filosoferen. Filosoferen is proberen. Bijvoorbeeld door de dichtregel om te draaien, zodat we nu lezen: ‘alles wat weerloos is, is van waarde’.

En dan staan we stil, geven ruimte aan wat in ons opkomt. We merken op dat de aandacht verschuift naar het weerloze, als in het motto van de Maand van de Filosofie, waar weerloos ook voorafgaat aan waardevol. En terecht. Waarom? Alleen door datgene wat weerloos is aandacht te schenken en ruimte te bieden kan het zich tonen als waardevol. Filosoferen betekent ook: stilstaan bij wat waardevol is en inzien dat dit zonder onze aandacht weerloos is. Wat weerloos is, is kwetsbaar en wat kwetsbaar is, is waardevol. Hoezo dat?

Alleen door datgene wat weerloos is aandacht te schenken en ruimte te bieden kan het zich tonen als waardevol.

Als mens en wijsgerig coach treft het mij steeds weer wanneer mijn gespreksgenoot (‘cliënt’) zijn of haar pijn laat zien. Daar word ik stil van en dan geef ik als vanzelf ruimte want ik heb geleerd dat juist daar iets van waarde ligt. Ik hoef niet op zoek te gaan naar iets ‘waardevols’ als medicijn tegen die pijn, ik hoef niet aan te tonen dat het anders is dan de denkgenoot denkt want ik weet dat zich hier iets verbergt waar we samen naar op zoek kunnen gaan. Ruimte gevend aan wat zich durft te tonen. In de pijn die we voelen als we contact maken met het weerloze (de vluchteling, de verlorene, de zoekende en de wanhopende) vinden we wat waardevol is voor ons. Omdat we geraakt worden door eenzaamheid beseffen we de waarde van samenzijn. Omdat we bedrogen worden erkennen we de waarde van oprechtheid.

‘Ruim denken’ is het thema van de in april nieuw aan te treden Denker des Vaderlands Marjan Slob: ‘Wees open,’ zegt zij, ‘zo open als je aankunt. Luister. Kijk. […] De realiteit kunnen aanvaarden, daar gaat mijn filosofie over.’ Een filosofe naar mijn hart. Dat geeft weer moed.

Foto: Peter van Hooft

⠀⠀ ⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀