Door Joep Wijsbek

‘Stel, er is een hiernamaals. Daar worden al je herinneringen gewist, op één na. Welke herinnering kies je dan?’

Die vraag was uitgangspunt voor honderden verhalen die Jacky van de Goor verzamelde voor haar promotieonderzoek aan het Story Lab van de Universiteit Twente. Ze stelde deze vraag aan bejaarden en studenten, aan directeuren en daklozen, aan christenen, moslims en atheïsten. De antwoorden die zij kreeg op deze vraag laten zien hoe mensen in het alledaagse leven zin en betekenis ervaren.

In haar boek Je leven in één herinnering doet Jacky op een toegankelijke manier verslag van haar voornaamste ontdekkingen. Elk hoofdstuk bevat een korte inleiding op het thema, enkele concrete voorbeelden, een of meerdere literatuurverwijzingen en een persoonlijke noot van de auteur. De herinneringen die Jacky verzamelde betreffen een breed scala aan onderwerpen. Opvallend genoeg blijkt daarbij dat veel dingen waar we ons doorgaans druk over maken niet de dingen zijn die werkelijk van belang zijn. In de hele verzameling herinneringen komt er bijvoorbeeld niet een voor die over geld gaat, en slechts een enkele die over materieel bezit gaat.

Verbinding als de essentie van zin

Het gaat ook niet uitsluitend over mooie herinneringen, zoals een wereldreis of de mooiste vakantie. Die zaten er ook bij, aldus Jacky, maar de grote meerderheid kwam met bijzondere ervaringen. Zaken die hen echt geraakt hadden, die een speciale betekenis voor hen hebben. Tegelijkertijd blijkt uit het boek dat, hoe verschillend wij mensen ook zijn, we allemaal verbonden zijn met dezelfde thema’s. De rode draad, die dwars door deze thema’s heen loopt is: verbinding als de essentie van zin. Verbinding met anderen, met de fysieke wereld om ons heen, met het grotere geheel waar­van wij deel uitmaken, én verbinding met onszelf.

Het zou in het kader van deze recensie te ver voeren om elk van de hoofdstukken hier nader uit te lichten. Maar ik maak voor een hoofdstuk echter een uitzondering, namelijk hoofdstuk 6, over de kracht van verhalen. Omdat met name dit hoofdstuk iets vertelt over het werken met deze vraag in groepsverband. Een methodiek die Jacky daarbij als toepassing heeft ontwikkeld en die ze in haar boek met ons deelt.

Hoofdstuk 6: De kracht van verhalen

Verhalen zijn dragers van betekenis. Ze doen een appel op onze emotie, verbeelding en intuïtie. Steeds meer wordt de kracht van verhalen erkend als waardevolle tegenhanger van de logica, van onze neiging om te willen meten, vatten, omschrijven en kwantificeren. Narratief denken daarentegen gaat over zin- en betekenisgeving, over hoe we waarde toekennen aan dingen, aan feiten en gebeurtenissen. Zin valt namelijk niet objectief te meten of kwantificeren.

“Zin is van een orde die we met ons rationele brein niet kunnen bevatten.”

In de woorden die we gebruiken en de beelden die we schetsen komt de zin die wij aan ons leven geven tot uiting. En komen wij zelf tot uiting. In onze verhalen laten we zien wie we zijn. Als we onszelf willen kennen, als we inzicht willen krijgen in de zin en betekenis van ons eigen leven, dan moeten we ons eigen verhaal proberen te begrijpen. Jacky citeert in dit verband de bekende neuroloog Oliver Sacks wanneer deze zegt dat wij als mens ‘een uniek verhaal zijn dat continu en onbewust wordt gevormd, door ons en in ons, door onze percepties, gevoelens. Het verhaal is wat ik ben, wie ik ben geworden en wat ik van plan ben te worden’. Ons verhaal, het verhaal van wie we zijn, is nooit af. Het is niet statisch. In het proces van zin vinden en zin geven zijn verhalen de dragers, aldus Jacky.

Niet zomaar een verhaal

‘Het is niet zómaar een vraag die je stelt,’ merkte een van de deelnemers aan het onderzoek van Jacky op. En het zijn niet zómaar verhalen die deze vraag wakker maakt. Welk verhaal kies je? Je kunt jezelf zien als één groot verhaal, maar ook als een aaneenschakeling van miljoenen kleine verhalen: gewone, bijzondere, fijne, pijnlijke, verdrietige. Dat ene moment dat je kiest, dat ene verhaal uit al die miljarden verhalen van je leven, moet wel heel betekenisvol zijn. Of, zoals een andere deelnemer het verwoordde, ‘dat die ene herinnering zoveel van je identiteit kan onthullen.’

‘Wat voor soort herinnering moet het zijn?’ vroegen mensen regelmatig aan Jacky. Haar antwoord is heel eenvoudig: het enige waar de herinnering aan hoeft te voldoen is dat jij ’m mee wilt nemen naar het hiernamaals. Het moment hoeft niet mooi te zijn, niet uniek of bijzonder, het hoeft geen piekmoment te zijn, geen contrastervaring. Door het ontbreken van dergelijke criteria ben je echt vrij in je keuze, elk moment is in principe goed, het gaat er uitsluitend om dat je het voor de eeuwigheid zou willen vasthouden.

Eén herinnering voor het hiernamaals… in dit laatste woord schuilt een magisch element, een opening naar een ruimer bewustzijn. Een opening naar een wereld van betekenis, voor iedereen op zijn of haar eigen manier. Een element van verbeelding en fantasie om ons logisch-lineaire denken te doorbreken en onze emotionele, intuïtieve kwaliteiten aan te spreken. ‘Ik vond de vraag het ook wel eenvoudig maken,’ zo bevestigt een deelnemer, ‘want ik was niet heel erg aan het denken. Het was meteen dat plaatje dat bij me opkwam’.

“Een herinnering voor het hiernamaals – het is een uitnodiging om je hart te laten spreken.”

Gezien worden

Door het vertellen van en luisteren naar elkaars herinneringen gaan mensen elkaar vaak opnieuw zien; voorbij het gedoe, op een andere laag. Het delen van hun herinneringen doet iets in de verbinding, in het contact tussen mensen. Want er gebeurt iets in een groep wanneer mensen elkaar hun gekozen herinnering vertellen, en die in een verhaal tot leven brengen. De beelden die zo ontstaan raken, resoneren en verbinden. ‘Het gaat al heel snel de diepte in, je krijgt al heel snel contact, een ontmoeting op een dieper niveau,’ zo verwoordde een deelnemer het.

Je leven in een herinnering is aldus niet alleen een inspirerend boek, maar het bevat tegelijkertijd een handreiking om direct met deze vraag in de praktijk aan de slag te gaan. Het levert hele mooie gesprekken op.

Je leven in één herinnering. Een zoektocht naar zin | 2020 | Jacky van de Goor | Uitgeverij Ten Have | Utrecht | € 20,99