“Er zijn goede redenen om aan te nemen dat ons bewustzijn niet altijd samenvalt met het functioneren van onze hersenen. Het kan ook los van ons lichaam ervaren worden.” Zo vat Pim van Lommel zijn lezing samen op de Academie voor Geesteswetenschappen bij de start van het academiejaar op 31 augustus 2019.

Op de vraag van Van Lommel wie een bijna-doodervaring (BDE) heeft meegemaakt of wie mensen kent met een BDE, gaan opvallend veel handen omhoog. De ruim 260 aanwezige studenten, docenten en andere belangstellenden luisteren dan ook aandachtig naar zijn verhaal over een nieuw concept over de continuïteit van ons bewustzijn, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek naar bijna-doodervaringen. Deze bewustzijnstoestand treedt veelal op gedurende een levensbedreigende medische situatie zoals een hartstilstand, of tijdens een ernstige ziekte of coma. Ook kan een BDE optreden bij ernstige depressie, doodsangst, meditatie, maar ook zelfs zonder duidelijke oorzaak.

Hebben wij een lokaal bewustzijn?
Van Lommel vindt dat het tot nu toe veronderstelde – maar nooit bewezen – concept dat bewustzijn en herinneringen het product zouden zijn van en gelokaliseerd zouden zijn in de hersenen, ter discussie moet worden gesteld, “want hoe is het anders te verklaren dat een verruimd bewustzijn, soms met waarnemingen boven het levenloze lichaam, ervaren kan worden gedurende een periode van niet-functionerende hersenen?” Bij een hartstilstand valt de hersenfunctie immers volledig uit, zo verklaart de cardioloog. Op een EEG (‘hersenfilmpje’) is door zuurstoftekort al na gemiddeld 10 – 20 seconden een totale uitval (‘flatline’) te zien.
De cardioloog spreekt over bijna-doodervaringen daarom als ‘boodschappen van buiten de dimensie van tijd en ruimte’, maar benadert deze wel wetenschappelijk. Met de nadruk op benadert, want wetenschappelijk onderbouwen is niet mogelijk. De huidige wetenschap gaat nog altijd uit van een werkelijkheid die hoofdzakelijk is gebaseerd op fysiek waarneembare gegevens. Met de huidige wetenschappelijke ‘objectieve’ technieken is men volgens Van Lommel echter niet in staat de subjectieve inhoud van bewustzijn te meten of aan te tonen.

Hij gebruikt ook liever de nieuwe omschrijving van de BDE, namelijk de nabij-de-doodervaring (NDE), zo genoemd door theoloog Rinus van Warven, een van de docenten van de Academie. Mensen die een dergelijke ervaring hebben zijn wel in de buurt van de dood, dus nabij de dood, maar niet bijna dood. Maar term BDE is echter zo ingeburgerd dat die toch gehandhaafd blijft.

BDE’s nog nauwelijks openlijk erkend
Van Lommels verhalen over wat de BDE in de wereld van wetenschap zowel negatief als positief teweegbrengen, leiden vaak tot verwondering. De angst onder wetenschappers en artsen om openlijk te erkennen dat er zoiets als BDE bestaat, blijkt groot. Ook worden degenen die een BDE hebben gehad soms met argwaan bekeken. Deze mensen zwijgen vaak, uit angst niet geloofd of afgewezen te worden. Gelukkig voelen zij meestal intuïtief aan tegen wie zij het wél kunnen vertellen. Neurochirurg Eben Alexander, die na meningitis zeven dagen hersendood is geweest, heeft daar geen moeite meer mee. Hoewel hij voor die ervaring niet in het bestaan van BDE’s geloofde, vertelt hij openlijk over zijn bijna-doodervaring wanneer hij uit zijn coma ontwaakt.

Boeiend
Van Lommel deelt enkele passages met het publiek uit zijn boek Eindeloos Bewustzijn, dat in 2017 opnieuw als jubileumuitgave is gepubliceerd, met een uitgebreid voorwoord van de auteur over wat het boek teweeg heeft gebracht bij zowel de lezers als hemzelf. Met behulp van powerpoint is het, ondanks de soms complexe hoeveelheid informatie, een uitermate boeiende lezing geworden, aangevuld met vele voorbeelden uit het onderzoek van mensen met een bijna-doodervaring.

Bij de signeersessie blijkt dat de bezoekers duidelijk behoefte hebben aan het nog eens uitgebreid nalezen van wat ze zojuist hebben gehoord. Velen gaan dan ook met zijn boek onder de arm naar huis. Voor een bezoeker die het boek al eerder had gelezen, was juist de lezing weer verhelderend: “Na deze lezing snap ik zijn boek helemaal.”

Cardioloog Pim van Lommel deed de afgelopen dertig jaar onderzoek naar bijna-doodervaringen (BDE) bij patiënten die een hartstilstand hadden overleefd. Hij publiceerde er over in het gerenommeerde tijdschrift The Lancet en schreef het boek ‘Eindeloos Bewustzijn’.