Op de derde avond van de Capita Selectie-serie ‘Parels van de westerse esoterie’ op dinsdag 21 mei 2019 vertelde Jungkenner Tjeu van den Berk met zichtbare passie over Carl Gustav Jungs “Rode Boek”. Dit lag groots – ook qua afmetingen – opengeslagen onder handbereik van de nieuwsgierige cursisten.
In Het Rode Boek, ‘de graal van het onbewuste’, zoals het direct na verschijnen werd genoemd, wordt de dramatische tocht uitgebeeld van de moderne mens op zoek naar zijn eigen mythe. Oorspronkelijk schreef Jung zijn vele ervaringen en gevoelens op in zes ‘zwarte boeken’, zoals hij deze noemde, tijdens een diepe identiteitscrisis. Over – soms verschrikkelijke – visioenen en zijn ‘duik in het onbewuste’. Over zijn dwaaltocht door de onderwereld, het eindeloos op zoek zijn naar zijn ziel. Het werd een zes jaar durende worsteling, van 1913 tot 1919.
Later schreef Jung dit met eigen commentaar opnieuw op in het boek: Liber Novus (‘Nieuw Boek’), of Het Rode Boek. Een boek met ‘revolutionaire gedachten’, een ‘ziele-document’, volgens Van den Berk. ‘Een weg van duisternis naar licht.’
Het Rode Boek werd lang na Jungs dood pas uitgegeven, in 2009. Zelf wilde hij het niet publiceren omdat hij dacht dat mensen hem krankzinnig zouden vinden. Dat was ook de aarzeling van de familie, die uiteindelijk toch toestemming gaf tot publicatie.
Van den Berk nam ons mee naar het leven en werk van Jung (1875 – 1961) en vertelde over zijn jarenlange pogingen, eerst samen met Freud, het onbewuste te ontcijferen. Al van jongs af aan was Jung gefascineerd geweest door de menselijke psyche. Cryptomnesie, het ‘verborgen geheugen’, hield hem erg bezig. Het bevat informatie waarvan de bron niet wordt opgeslagen in ons geheugen. De menselijke geest zou ‘op andere plaatsen’ veel informatie bewaren. ‘We weten het allemaal, diep vanbinnen,’ zei Jung. Daarom was hij zo gefascineerd door het onbewuste. Ons bewuste komt er volgens Jung immers volledig uit voort.
Prachtige beelden liet Van den Berk zien, met uitgebreid commentaar, van de schilderijen en tekeningen die Jung in zijn Rode Boek maakte. Compleet met gekalligrafeerde teksten waarin Jung over hermetische gnosis schrijft, maar voegde er ook teksten toe die verwijzen naar Sumerische, Egyptische, Scandinavische, Griekse, Hindoeïstische en christelijke mythen.
Van den Berk raakte niet uitverteld en deed dat op meeslepende wijze. Hij kreeg dan ook na afloop terecht een luid applaus.
De originele uitgave van Het Rode Boek ligt opgeslagen in een kluis in Zürich. Van den Berk heeft dat tweemaal mogen inzien, vertelde hij trots. September 2019 verschijnt de Nederlandse vertaling – wel zonder alle mooie kunstwerken die zeker een kwart van het boek beslaan.