Door Paul Delfgaauw

‘De joodse mystiek biedt de diamanten die het leven op deze aarde draaglijk kunnen maken. Kabbala is meer dan ooit noodzakelijk,’ schreef Juliaan van Acker, emeritus hoogleraar orthopedagogiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen, in 2017 in The Post Online. In onder meer De kabbalist (2017) van Geert Kimpen zijn diamanten te vinden die ertoe aanzetten je meer te verdiepen in wat kabbala nu eigenlijk inhoudt. Een eenduidig antwoord op deze vraag is echter niet zomaar voorhanden. Als je zoekt naar omschrijvingen en betekenissen van kabbala stuit je op zeer uiteenlopende informatie.

De kabbalist

Chaim Vital, een jongeman in De kabbalist, moet kiezen tussen ultieme wijsheid en ultieme liefde. Hij is de zoon van de beroemde Thoracommentator Yosef Vital. In het boek volg je de eigenzinnige en boeiende zoektocht van Chaim, die al zijn vrije tijd besteedt aan de studie van kabbala. Hij wil er God mee leren kennen, meer nog, Hem ontmoeten. En ook wil hij de grootste kabbalistische schrijver aller tijden worden. Door kabbala wil Chaim onder meer de wetten, het universele principe, van het heelal leren kennen.

Met Chaim kan je je afvragen of kabbala ooit te begrijpen valt, maar je wordt wel, al lezende en je metgezel voelend van Chaim, gestimuleerd om kabbala te leren doorgronden. Het besef dringt zich op dat je hier wel enige jaren van studie voor mag uittrekken.

Kabbala is een mysterie dat niet direct opgehelderd zal worden door de literatuur. En het wordt er niet gemakkelijker op als je leest dat je kabbala eigenlijk moet ervaren. Misschien gebeurt dat als je je er eerst uitgebreider in verdiept en daarna lange tijd erover mediteert. Het sluit wel aan bij het religieuze besef dat er meer is tussen hemel en aarde. Dat meer kan je associëren met de Eeuwige, met God.

Kabbala is een ervaring. Zoals chocola. Iemand kan je in geuren en kleuren uitleggen wat chocola is maar als je het niet werkelijk geproefd en ervaren hebt, weet je nog niets.

Uit: De kabbalist

Mozes de Léon

In De kabbala van Daniel C. Matt kom je op het spoor van de ‘goddelijk geïnspireerde’ auteur van de Zohar. De Zohar die uiteindelijk uitgroeide tot ‘de heilige Zohar’ (Ha-Zohar ha Kadosj), de canonieke tekst van kabbala.

Rond het jaar 1280 begon de Spaanse joodse mysticus Mozes de Léon beknopte geschriften te verspreiden onder zijn collega-kabbalisten. Ze bevatten lyrische teksten in het Aramees, vol gelegenheidswoorden, mysterieuze symboliek en erotische beeldspraak. (…) De brontekst zou afkomstig zijn uit de kringen van rabbi Sjimon bar Jochai, een beroemde discipel van rabbi Akiva die in de tweede eeuw na Christus in Israël woonde en er zijn ideeën verkondigde

Daniel C. Matt

Matt vertelt dat De Léon de verschillende bronteksten tot een meesterwerk weefde: een commentaar op de Thora in de vorm van een mystieke roman waarin rabbi Sjimon en de chavrajja door Galilea zwerven en kabbalistische inzichten verwerven. Bij Matt wordt het er niet eenvoudiger op. Kabbala komt over als zeer complex, compleet met schema’s als De Tien Sefirot (de boom des levens.) Niet een-twee-drie zijn alle ins and outs van kabbala te begrijpen.

Filosofische theologie

De Groene Amsterdammer schreef eens dat kabbala een filosofische theologie is, gebaseerd op het geloof dat elk woord, elk cijfer en elk accent in de Thora aanwijzingen bevat waarmee de geheimen van het universum en de menselijke ziel kunnen worden ontrafeld. Dat is nogal wat. Dat maakt nieuwsgierig. Waar kan je nu lezen hoe het universum en de ziel in elkaar zitten? Dat zou groot nieuws moeten zijn in de media, maar daarin lees je meestal alleen nieuwe informatie die wetenschappers opdoen door onderzoek en nooit wordt verwezen naar de Thora of kabbala waaruit ze putten. Over de ziel kom je alleen filosofen en theologen tegen.

Pico della Mirandola

De Italiaanse renaissance-humanist Pico della Mirandola, aldus Matt, beweerde dat ‘geen andere wetenschap ons beter kan overtuigen van de goddelijkheid van Jezus Christus dan magie en kabbala’. Della Mirandola had zich verdiept in de Latijnse transcripties van kabbala omdat hij geloofde dat ze de oorspronkelijke goddelijke openbaring waren.

Joseph Dan

In Kabbala van Joseph Dan lees ik dat de term kabbala nog nooit zo vaak en in zo veel verschillende contexten gebruikt is als vandaag de dag. Hij heeft het over de ‘stortvloed aan nieuwe betekenissen in de hedendaagse cultuur’. De term wordt ook op tegenstrijdige manieren gebruikt. Zowel bedoeld als strikt joods orthodox als radicale, vernieuwde levensbeschouwingen. Er zijn honderden kabbalistische werken en daarnaast duizenden geschriften waarin kabbalistische termen en ideeën worden gebruikt.

Bij Dan betekent kabbala ‘ontvangen’ en hij stelt dat de eerste overdracht reeds plaatsvond aan Mozes die de Thora ontving op de berg Sinaï en deze doorgaf aan Jozua, die haar vervolgens overleverde aan de oudsten van Israël.  Mondeling werd de Thora overgeleverd aan de richteren, de profeten en de eerste wijsgeren van de Talmoed. Tweeduizend jaar geleden zou kabbala door God aan Mozes zijn geopenbaard.

Kabbala wordt ook wel omschreven als een millennia-oude, goddelijke waarheid. Dan zegt echter dat hoewel kabbalisten beweren dat kabbala één waarheid is, wetenschappers iedere kabbalist als een originele schrijver beschouwen die uiting geeft aan zijn eigen wereldbeeld dat in meer of minder mate verschilt van dat van andere kabbalisten. 

Dan stelt dat kabbala ook werd aangeduid als gnosticisme, joods of niet-joods. Anderen identificeren het als mystiek. Weer anderen ontdekten kabbala in de oude Assyrische godsdienst. Carl Gustav Jung ontdekte in kabbala de universele archetypes. De term kom je ook tegen als synoniem voor mystiek en magie en voor spiritualiteit in het algemeen. Het begrip kabbala is dus erg veralgemeniseerd en breed uitgelegd of toegepast.

Kabbala voor beginners

Volgens Sjef Laenen, schrijver van Kabbala voor beginners, heeft het geen zin kabbala te bestuderen zonder je eerst te verdiepen in het jodendom, de (joodse) mystiek, de stromingen binnen de joodse mystiek en wat het systeem van De Sefirot inhoudt. Met die basiskennis zou je pas verder kunnen gaan met de zoektocht naar de (betekenis) van kabbala. De eerste stap kan je dan zetten naar wat Daniel C. Matt noemt ‘een schitterende leidraad voor spirituele zelfontplooiing’.

Foto (Paul Delfgaauw): Metratron | Leo Villareal | New York, 2002 | Gloeilampen, plexiglas, elektrische hardware | Destijds te zien op een tentoonstelling in het Joods Museum Amsterdam (op video) | ‘De vorm van dit lichtsculptuur is geïnspireerd op een geometrisch patroon uit de oudheid, ook wel de ‘kubus van Metratron’ genoemd. Volgens sommigen zou het een blauwdruk van het universum zijn.’