Nabeschouwing van de lezing van Annete Nobuntu Mul, ‘Opsoek naar Ubuntu’

Annette Nobuntu Mul, toepasselijk gekleed in zebra-motief, neemt ons in haar lezing al direct en op persoonlijke wijze mee: we gaan ‘opsoek’ naar Ubuntu. Annette, oprichter van de Ubuntu Society, vraagt ons een kring te vormen. Een kring benadrukt het diepgewortelde mensbesef ‘Ik ben omdat wij zijn’ waarin niemand wordt buitengesloten: je ziet elkaar. Het is de basis van de Ubuntu-filosofie. De Afrikaanse begroeting ‘Sawubona’ betekent dan ook: ‘Ik zie jou’! En dan antwoord je: ‘Sikhona’: ‘hier ben ik’!

Een mens is een mens omdat er andere mensen zijn
‘Je mag er zijn’ of ‘wij zien jullie’. Niemand is een losstaand individu, we zijn altijd met iedereen verbonden, zelfs met onze voorouders. Die zijn nog steeds hier, onder ons. ‘Ik ben omdat wij zijn’, zo klinkt het in Ubuntu-kringen. Of ‘Wij zijn omdat onze planeet is’. Ubuntu is behalve een Zuluwoord ook een universeel concept. De woorden Umntu Ngmuntu Ngbantu betekenen letterlijk: een mens is een mens omdat er andere mensen zijn. Bij Ubuntu doet ieder mens ertoe, niet alleen mensen die aardig en lief zijn, want dat is te gemakkelijk. Juist ook in situaties van hoogoplopende conflicten, zoals bij woede en geweld, blijft Ubuntu de mens zien.

Vergeving in vier stappen
Belangrijk zijn de vier ‘vergevingsstappen’. Wordt iemand geweld aangedaan, dan is het van belang dat 1) we de waarheid onder ogen blijven zien, 2) we de pijn erkennen, 3) we uiteindelijk vergeven (en daar is veel kracht voor nodig) en 4) dat we de relatie of beëindigen, of herstellen.
Het doel om uit de ‘vergeldingscyclus’ blijven: in haat duiken en aan de pijn voorbij gaan lost immers niets op. Maar voor Ubuntu is ‘jouw’ pijn net zo goed ‘mijn’ pijn. Ook daarin word je gezien. Door wederzijdse erkenning, maar ook door het omgaan met schuld en verantwoordelijkheid. Dus niet de ander alleen de schuld geven, want dan zie je die persoon niet echt. Bij Ubuntu is dat waar het om draait, echt zien, niet alleen persoonlijk maar door de hele gemeenschap. Iemand steelt bijvoorbeeld iets van je. Steelt hij van jou persoonlijk? Nee, hij steelt van de gemeenschap. Blijkbaar heeft hij in moeilijkheden gezeten, heeft hij ons niet gezien of in vertrouwen genomen. Maar net zo min hebben wij hem niet echt gezien. Als gemeenschap horen wij ons dat ook aan te rekenen.

Nelson Mandela
Annette verhaalt in haar gedicht De kloof over hoe persoonlijke gekwetstheid en machteloosheid tot opstanden kan leiden. In een democratie geldt het recht van de meeste stemmen. Volgens Annette moet het echter niet gaan om de kracht van de meerderheid, maar juist om de kracht van de dialoog, dus om betrokken besluitvorming. Stem je bijvoorbeeld vanuit het gevoel ‘het maakt mij niet zo uit’ of heb je een fundamenteel bezwaar, dan moet er doorgepraat worden. Kan je werkelijk onderbouwen wat je zegt? Kan je ook bedenken of het anders kan? En de ander kan op zijn beurt vragen stellen als: ‘Wat heb je nodig?’ of ‘Wat kunnen wij voor jou betekenen?’
Zo vindt er betrokken besluitvorming plaats. Het draait allemaal om oog hebben voor de ander.
Nelson Mandela werkte vanuit de Ubuntu-filosofie. Annette kwam het begrip Ubuntu voor het eerst tegen in zijn autobiografie Long walk to freedom. Ubuntu heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat Mandela na 27 jaar gevangenschap zonder verbittering de gevangenis verliet.

Totemstick
Onder de toehoorders, die inmiddels een kring hebben gevormd, komt als vanzelf een kringgesprek op gang. Met behulp van een ‘totemstick’ neemt de een na de ander het woord en door de openhartige vragen en opmerkingen krijgt de lezing en veel levendiger en krachtiger karakter. In de groep merken we al snel de kracht van de Ubuntu-filosofie: we worden allemaal gezien en gehoord. Daardoor wordt niet alleen Annette persoonlijk, maar ook de groep zelf. Zo belopen we ons deze avond allemaal het Ubuntu-pad: het pad van gedeelde menselijkheid.