Door Joep Wijsbek

Ieder mens heeft in zijn leven wel een aantal zogenaamde ‘contrastervaringen’. Zo noemt Christa Anbeek ervaringen waarin de kwetsbaarheid van het leven zichtbaar wordt. Je hebt ze in twee soorten: ervaringen van heelheid en verwondering, en ervaringen van verscheurdheid en uit elkaar vallen. Verwondering kan je op vele manieren overkomen Je wandelt in het hooggebergte en bent onder de indruk van de prachtige witte bergtoppen. Je zwemt in de zee en voelt de zwarte diepte onder je. Je ervaart intense momenten van liefde. Al spelend vergeet je jezelf. Dergelijke ervaringen gaan vaak gepaard met gevoelens van geluk, harmonie, ontspanning en dankbaarheid.

Individuele en collectieve contrastervaringen

Aan de andere kant zijn er negatieve contrastervaringen. Ze hebben te maken met verlies, horen dat iemand om wie je geeft er niet meer is, weten dat je zelf niet lang meer zult leven, een zinvolle baan kwijtraken. Of je vertrouwen wordt geschaad omdat iemand je iets ergs aandoet. Er is verdriet, verbijstering, wanhoop, isolement. Je wordt op jezelf teruggeworpen. Contrastervaringen zijn niet altijd individueel, ze kunnen ook collectief zijn. Denk aan de botsing tussen een trein en een bakfiets in Oss, waar jonge kinderen bij omkwamen, of de aanslag op de MH17. Ook deze verschrikkelijke gebeurtenissen kunnen iets positiefs hebben als de solidariteit tastbaar wordt, zoals bij het spontane applaus voor de medewerkers in de zorg tijdens de

In contrastervaringen wordt zichtbaar hoe fragiel, vluchtig, vergankelijk én kostbaar het leven is. Tragiek en verwondering wisselen elkaar af en lopen soms dwars door elkaar heen. Daarbij wordt het vanzelfsprekende, bekende, voorspelbare opgeschort. Niets is meer zoals het eerder was, het leven gaat opeens onze controle, ons verstand en onze verontwaardiging te boven. Een onbekend gebied opent zich. Dat is verbijsterend, verwarrend en wonderlijk tegelijk. Het leven staat op scherp en verdicht zich. Iets van grote waarde laat zich zien, het is duidelijk voelbaar, bijna tastbaar, zichtbaar en hoorbaar – en tegelijkertijd ongrijpbaar en niet in woorden uit te drukken.

Samen op reis

Rondom deze contrastervaringen heeft Christa Anbeek het dialoogspel Tussen Zon en Maan ontwikkeld. Tussen Zon en Maan is een groepsreis waarin we ontdekken wat in hoogte- en dieptepunten van het leven zichtbaar wordt. Wat leren die ontregelende ervaringen ons? Hoe kunnen we hier woorden aan geven? Hoe kunnen we er verhalen over vertellen? Welke kunstvormen kunnen we inzetten om tot uitdrukking te brengen wat ons ten diepste raakt? Hoe kunnen we dit in ons leven en werk koesteren en met anderen delen?

Roept jouw contrastervaring vooral aanvaarding (Zon) op of meer verzet (Maan)? Wat is de zin of zinloosheid van je ervaring en hoe brengt die je verder op je levenspad? Door deze ‘individuele groepsreis’ krijg je meer houvast en inzicht in je contrastervaringen.

Het dialoogspel wordt gespeeld met een groep van vijf tot acht personen. Samen ondernemen zij een denkbeeldige reis van zeven etappes of bijeenkomsten van ongeveer tweeënhalf uur. In elke etappe gaat men steeds dieper in op de eigen contrastervaringen.

Elke etappe heeft een thema:

1. Van waarde zijn – Wat laat zich in jouw contrastervaring als bijzonder waardevol zien?
2. Geborgen zijn – Waar voel je je thuis te midden van ontreddering?
3. Mens zijn – Als wij niet alles in eigen hand hebben, wie zijn we dan als mens?
4. De kanteling – Hoe helpen aanvaarding en protest ons verder?
5. Geïnspireerd zijn – Welke ‘lichtende sterren’ wijzen je de weg?
6. Onderweg zijn – Welke dromen willen we waarmaken?
7. Samen zijn – Terugblikken, vooruitkijken en afscheid nemen.

 

Naar het leven als een spel kijken

Christa Anbeek schrijft over overlevingskunst, levenseinde en levenskunst. Zij verloor al vroeg in haar leven enkele naasten aan suïcide en zocht een weg om daarmee om te gaan. Vanuit een burn-out begon ze te schrijven aan haar boek Voor Joseph en zijn broer, waarin het haar lukt een ander perspectief op het leven te vinden. Veel inspiratie vond ze in haar kleinzoon Joseph, die haar leerde inzien dat je ook naar het leven als een spel kunt kijken. Anbeek trekt deze lijn graag door naar geloof. Ook dat kun je zien als een spel. Een ernstig spel weliswaar, waarin we met elkaar belijden dat het anders zou moeten. Kenmerkend voor het spel is dat je het niet alleen speelt, maar met elkaar. Anbeek pleit ervoor om deze spelruimte te benutten om elkaar in kwetsbaarheid tegemoet te treden. Het is immers de kwetsbaarheid die ons verbindt.

Ik heb dit spel meerdere keren, in verschillende situaties, met een aantal reisgenoten gespeeld. Daarbij heb ik ervaren hoe de duidelijke structuur, de hulpmiddelen bij het spel en de afspraken over de onderlinge taakverdeling bijna als vanzelfsprekend een veilige sfeer creëren, waarin de dingen die gezegd willen worden ook daadwerkelijk aan bod komen. Het spel is geschikt voor toepassing in uiteenlopende situaties en kan bijvoorbeeld ook samen met een aantal vrienden gespeeld worden. Een echte aanrader!

Tussen Zon en Maan is ontwikkeld door Christa Anbeek (bijzonder hoogleraar Remonstrantse Theologie aan de VU), Hester van Zuthem (ontwerper bij Active Cues – Speelse innovaties voor de zorg) en Willem Jan Renger (hoofd Innovatie Studio Hogeschool voor de Kunsten Utrecht).

Het dialoogspel Tussen Zon en Maan wordt ook ingezet in de opleiding tot Geestelijk Begeleider aan de Academie voor Geesteswetenschappen.

 

Tussen Zon en Maan. Dialoogspel over ervaringen van chaos en schoonheid | Christa Anbeek, Hester van Zuthem en Willem Jan Renger | Uitgeverij Ten Have | 2019 | € 39,99