Passie voor het Jodendom

Esther van Eenennaam is met haar 34 jaar een van de jongste docenten aan de Academie voor Geesteswetenschappen. Zij doceert Westerse Religies. Haar passie voor het Jodendom en de betekenis daarvan in de hedendaagse wereld komt naar voren in dit gesprek. In deze context bespreek ik ook haar visie op de actualiteit van het conflict tussen Israël en de Palestijnen en hoe de kernwaarden van de Academie – ziel, zingeving en zorg – een rol spelen in haar onderwijs.

Van kind tot docent: een bijzondere reis

Je geeft naast Westerse religies ook les in de Hebreeuwse taal, waar is die interesse ontstaan?

Als dochter van een legerpredikant was ik altijd omringd door religieuze verhalen. Mijn vader had op zolder heel veel boeken staan, waaronder een Hebreeuwse Bijbel. Ik vond het als kind fantastisch om door die bibliotheek te neuzen en die Bijbel ook open te slaan. Ik werd eigenlijk meteen gepakt door het mooie alfabet dat ik graag wilde leren. Deze fascinatie leidde me later naar mijn studie theologie en religiewetenschap. Ik ging naar een vrij strenge, christelijke school maar omdat mijn vader legerpredikant was, had hij niet een vaste gemeente. Dus wij zijn naar heel veel soorten kerken mee geweest.

De vrijheid die ik thuis had om over geloofsvragen te discussiëren, heeft me gestimuleerd om verder te kijken dan de traditionele opvattingen die ik op school leerde.

De betekenis van Westerse religies

Waar ontstond jouw fascinatie voor het Jodendom?

Dat kwam door een hele goede docent, Eric Ottenheijm, die me voor het eerst in aanraking bracht met Joodse bronteksten. Daarin stonden allerlei discussies tussen rabbijnen, waarvan ik eigenlijk geen idee had waar het over ging. Maar het fascineerde mij mateloos. Je kan de Talmoed zien als een soort verzameling van commentaren op eerdere mondelinge overgeleverde tradities, maar er staan ook allerlei ideeën in over hoe je met elkaar om moet gaan en hoe je elkaars eer hoog kunt houden. Dus het gaat niet over een abstracte god die ergens boven ons zweeft, maar ook over dingen die wij gewoon in ons dagelijks leven tegenkomen. Een stukje heiliging van het alledaagse herken ik ook in mijn eigen leven. Bijvoorbeeld even een moment van stilstaan voordat ik mijn thee ga drinken. En dan bedenken: hier zitten theebladeren in. Die hebben zonlicht en water nodig gehad om te groeien. Er zijn mensen geweest die hebben dit geplukt. Mensen die het met zorg hebben verpakt. En uiteindelijk is het bij mij terechtgekomen. Ik mag het ruiken, ik mag het proeven en tot me nemen. Voor mij is dat ook een heilig moment en het maakt me dankbaar.

Jij doceert niet alleen over het jodendom, maar ook over het christendom en de islam. De zogenaamde Westerse of Abrahamitische religies. Waarom vind je het belangrijk dat studenten aan de Academie hier hun kennis over verdiepen?

Westerse religies hebben heel veel invloed gehad op ons denken over het leven, over de dood, over onze plek als mens op aarde en onze verhouding tot onze medemensen.

Ik heb het idee dat deze drie religieuze tradities soms een beetje in het verdomhoekje zitten omdat religieuze instanties in de geschiedenis altijd veel veroordeeld hebben, vanuit dogmatisch denken. Daar hebben mensen vandaag de dag nog veel last van. Maar ik zou het jammer vinden als we vanwege die negatieve kanten niet meer in staat zijn om ook de waardevolle zaken in die religieuze tradities te zien. Een van de mooiste momenten uit mijn studietijd was toen ik geconfronteerd werd met een verhaal uit de Joodse traditie, waarin het mogelijk bleek te zijn om ook boos te worden op God. Dat geeft een soort ademruimte.

Persoonlijke ervaringen en lesgeven

Hoe ervaar je het lesgeven aan de Academie voor Geesteswetenschappen?

Ik vind het echt fantastisch.

Ik kom zelf van een universiteit maar ik merk dat er aan de Academie veel meer ruimte is voor de persoonlijke spirituele ontwikkeling van studenten. En ook van mij als docent. Ik voel me hier heel vrij om een stuk van mijn eigen bezieling te laten zien.

Wat me opvalt is dat iedereen zo’n hele persoonlijke betrokkenheid heeft tot het materiaal. Dus mensen zitten hier niet om studiepunten te halen. Maar ze komen hier omdat ze met hun hele ziel en zaligheid zich willen inzetten voor iets waarmee ik me zelf ook verbonden voel. De studenten zijn vaak bereid om dieper te graven in hun eigen overtuigingen en dat leidt tot interessante en soms emotionele gesprekken.

Het conflict tussen Israël en Palestina

Beïnvloedt het conflict tussen Israël en Palestina jouw werk en je manier van lesgeven?

Het raakt me persoonlijk. Ik ken Joden die naar aanleiding van het Israël-Palestina conflict hier in Nederland te maken hebben gehad met (fysiek) geweld. Ja, wat doe je op zo’n moment? Ik kom ook niet verder dan aanbellen en een bos bloemen bezorgen om mijn medeleven te tonen, maar ik vind het echt verschrikkelijk. Dat deze oorlog nog steeds woedt, is al erg genoeg. Maar wat is onze reactie vervolgens in Nederland? We zien aan de ene kant een heel heftig toegenomen antisemitisme. En we zien dat moslimhaat ook heel heftig toegenomen is. Dat is verontrustend. In mijn lessen probeer ik altijd de complexiteit van de situatie te belichten. Het is belangrijk om niet in zwart-witdenken te vervallen, maar dat we goed onderscheiden welk geluid er van wie komt en wat de belangen zijn die meespelen. Dat je daar een soort gevoeligheid voor ontwikkelt en met elkaar in gesprek blijft gaan.

Ziel, zingeving en zorg

De kernwaarden van de Academie zijn ziel, zingeving en zorg. Hoe vertaal je deze waarden naar jouw onderwijs?

Ziel is voor mij de bezieling die ons tot mens maakt. Waarom kan mijn werk bijvoorbeeld niet worden gedaan door een computer? Waarom hebben we een docent nodig voor een klas? En waarom hebben we ook studenten nodig in een klas? Dat is voor mij iets wat me erg bezighoudt. Ik zie dat overigens ook soms in de eindopdrachten terug dat mensen Chat GPT hebben geraadpleegd maar daar dan niks aan toevoegen. Dan vraag ik me wel af: wat voor bezieling heb jij dan nog met je onderwerp? En wat wil je leren als je op zo’n manier bezig bent? Zingeving gaat over het toekennen van betekenis aan onze ervaringen. En daarin kunnen religieuze tradities ook verschillende handvatten aanreiken.

Zorg is essentieel, zowel in de omgang met studenten als met de bronnen die we bestuderen. En dat is ook een vorm van aandacht die misschien in deze tijd niet meer zo vanzelfsprekend is. Dus het is mooi om dat juist tot bloei te laten komen.

Toekomstvisie en de rol van religie

Wat hoop je dat de studenten aan de Academie meenemen uit jouw lessen?

Wat ik fantastisch vind, is als studenten door mijn lessen opnieuw aan het denken worden gezet over hun eigen wortels en bronnen en hoe zij zich daartoe willen verhouden. Dus: waar kom je vandaan?

Wie ben je? En wie wil je zijn? Als mijn studenten daarin geïnspireerd worden, dan ben ik een heel blij mens.

Interview door Marlous Lazal, studente Spiritualiteit & Zingeving, april 2025.