Door Joep Wijsbek

Met veel respect en waardering heb ik het nieuwe boek van Irvin en Marilyn Yalom Een kwestie van dood en leven gelezen. Dit boek gaat over hoe zij het ziekteproces en het uiteindelijke overlijden aan Multipel Meyloom (een vorm van beenmergkanker) van Marilyn hebben beleefd. Tegelijkertijd is het boek een liefdesverhaal van twee mensen die al sinds hun middelbare schoolleeftijd, bijna 75 jaar geleden, samen zijn. 

Er is een aantal redenen die dit boek bijzonder maken. In de eerste plaats is het een erg openhartig boek. De afspraak was dat zowel Irvin als Marilyn steeds een hoofdstuk zouden schrijven vanuit hun eigen perspectief. Het laatste deel van het boek is door Irvin geschreven. Daaruit blijkt dat Marilyn na meerdere chemobehandelingen tot de conclusie is gekomen dat zij niet verder wil leven. Zij wil euthanasie. Irvin daarentegen hoopt dat zij hiervan af zal zien door haar leven zo comfortabel mogelijk te maken. Ze komen tot het compromis dat Marilyn immuuntherapie zal ondergaan.

Het is in deze fase dat Irvin zich er bewust van wordt dat als Marilyn er niet meer is, ook een deel van hem er niet meer zal zijn. Na enige tijd blijkt dat de immuuntherapie niet aanslaat. Marilyn vraagt aan de specialist hoe lang ze nog te leven heeft. ‘Een à twee maanden,’ is het antwoord. Voor Irvin is dit een onverdraaglijke gedachte die hem bijna in shock brengt. Voor Marilyn is het aanleiding om euthanasie weer bespreekbaar te maken én uiteindelijk door te zetten.

Bijzonder is hoe Irvin, een wereldwijd befaamde psychiater, het verlies van zijn vrouw maar niet kan verwerken. Terwijl hij in 2008 in zijn boek Tegen de zon inkijken uitlegt hoe we onze sterfelijkheid en de dood, als iets wat voor ons allemaal even finaal als onvermijdelijk is, kunnen leren begrijpen en accepteren. Maanden na het overlijden van Marilyn heeft hij nog steeds de neiging om gebeurtenissen die hij meemaakt met haar te willen bespreken en kan hij haar portret niet onder ogen zien zonder vreselijk te moeten huilen. Dit beschrijft hij allemaal op een openhartige en ontroerende wijze. 

Irvin haalt ook een situatie aan met een cliënte die het verlies van haar man maar niet kon verwerken en hem daarover raadpleegde. Dit was voor het overlijden van Marilyn. Na enkele gesprekken beëindigde de cliënte de relatie omdat Irvin ‘haar toch niet begreep’. Op dat moment, zo schrijft Irvin, voelde hij zich als psychiater in zijn eer aangetast. Hij had toch zeker workshops geleid met partners van overleden echtgenoten/-s over rouw en verlies?! Maar inmiddels, na het overlijden van Marilyn, begrijpt hij wat de cliënte destijds bedoelde en hoezeer zij toen gelijk had. 

Irvin weet dat er in de meeste gevallen minimaal een of twee jaar overheen gaat – een periode waarin iemand alle speciale gebeurtenissen van een jaar zonder partner moet meemaken – voordat er een duidelijke verbetering optreedt. Hij realiseert zich dat hij in de laatste jaren van zijn leven, hij is 88, een moeilijke periode tegemoet gaat. Als hij zichzelf als psychiater zou moeten diagnosticeren, zo schrijft hij, dan zou hij zeggen ‘dat hij behoorlijk depressief is’.

Irvin eindigt het boek met een brief aan zijn geliefde Marilyn. Daarin schrijft hij onder andere hoezeer hij van haar houdt en dat de afgelopen maanden de zwaarste zijn geweest van zijn hele leven. Hij voelt hij zich dof, depressief, vreselijk alleen en sluit af met een citaat uit Nabokovs autobiografie Geheugen, Spreek: ‘De wieg schommelt boven een afgrond en het gezond verstand zegt ons dat ons bestaan niet meer is dan een vluchtig kiertje licht tussen twee eeuwigheden van duisternis.’ Dat beeld, aldus Irvin, is onthutsend en kalm tegelijk. Hij leunt achterover in zijn stoel, sluit zijn ogen en voelt zich getroost.  

Een kwestie van dood en leven is een boek dat veel mensen, die hun partner hebben verloren, troost kan bieden. Het is bovendien erg mooi en toegankelijk geschreven. Ook voor degenen die zich uit professioneel oogpunt bezighouden met verlies en rouw – en euthanasie – is dit boek zonder twijfel een aanbeveling.

Een kwestie van dood en leven | Irvin en Marilyn Yalom | Uitgeverij Balans | 2021 | € 22,99