Door Els Vegter

Op mijn 61e verjaardag, middenin coronatijd, kreeg ik van mijn jongste zoon het boek Eindelijk volwassen. De wijsheid van de tweede levenshelft van Frits de Lange, hoogleraar Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen en bijzonder hoogleraar Systematische Theologie in Stellenbosch (Zuid-Afrika). De titel van het boek ontlokte mij een glimlach. Het meisje in mij had wel zin om volwassen te worden en wijs!   

De kunst van relativeren
In Eindelijk volwassen, volgens de achterflap ‘een voorstel voor een ander script voor de tweede levenshelft, dat je helpt om er zin in te krijgen’, laveert de auteur tussen verschillende visies op ouder worden. De eerste ziet ouderdom als aftakeling en verval. De andere visie benadrukt de vitaliteit en ziet de oudere het liefst dagelijks in de sportschool.

De Lange schetst daarnaast een derde ontwikkelingsmogelijkheid, die van de wijze oudere. Hij vergelijkt deze fase van ouder worden met de overgang van de lagere naar de middelbare school. In je werkzame leven was je iemand. Als je met pensioen gaat, word je weer een brugpieper. De tweede levenshelft stelt een mens voor nieuwe uitdagingen. Het gaat niet meer om je beroep, status of aanzien. Nu breekt de fase aan van zijn, luisteren en het ego loslaten. Wijs is degene die zich bewust is van zijn beperkingen en mogelijkheden.  

In het boek pleit De Lange voor zelftranscendentie. Dat betekent patronen en waarden uit de vorige fase loslaten en je leven in het licht van verleden en toekomst plaatsen. Het jezelf relativeren is een vorm van levenskunst, een onthechting die in de mystiek neerkomt op het opgeven van de eigen wil ten overstaan van het universum. In de christelijke traditie staat deze houding bekend als ‘Uw wil geschiede’. In het taoïsme is tao de weg die je moet gaan om je te zuiveren van alle dualismen. Niet zozeer doen, maar eerder laten. 

De Lange neemt je op een prettige manier mee in een andere kijk op ouder worden.

Stromende rivier
Tegenover het relativeren van jezelf staat de roep om autonomie en zelfredzaamheid. De regie houden is een groot ideaal van de generatie babyboomers die groot is geworden met zelfverwerkelijking. Volgens De Lange kun je die paradox ontstijgen door je volledig toe te vertrouwen aan het geheel dat groter en sterker is dan jezelf. Hiermee neemt hij afstand van het ideaal van Descartes van het onafhankelijke, autonome zelf. Hij pleit voor resonantie tussen de mens en zijn omgeving, ofwel voor afgestemd zijn. ‘Als er niets meer vibreert en trilt tussen ons en de wereld en de stem van de wereld verstomt, worden we ongelukkig en ziek.’ Een mooie metafoor die hij beschrijft is deze. In onze jonge jaren vereenzelvigen we ons met de boot en de stuurmanskunst. In het ouder worden kunnen we ons vereenzelvigen met de stromende rivier.

Naast zijn werk als hoogleraar schrijft De Lange regelmatig artikelen voor Trouw. Verder kan hij ook heel mooi gitaar spelen en zingen. Op YouTube zingt hij Turn turn turn, het lied van de Byrds gebaseerd op Prediker 3 vers 1-8. Dit credo ligt ten grondslag aan de levensfasen. Voor alles is een tijd; een tijd om te planten en een tijd om te rooien, een tijd om te baren en een tijd om te sterven. 

Afscheid van je vrolijke ik
De Lange neemt je op een prettige manier mee in een andere kijk op ouder worden. Hij ondersteunt zijn visie met inzichten uit de wetenschap, filosofie en gerontologie om tot wijsheid te komen. Uitzoomen, een afgeschaald zelfbeeld en ‘afscheid van je vrolijke ik’ zijn zomaar wat rake termen die kunnen inspireren. De Lange haalt een gedicht aan dat het hele boek draagt. De Zuid-Afrikaanse dichter Elisabeth Eybers verwoordt levenswijsheid in het gedicht Ek mis myself steeds minder. Ze benoemt spreeuwen, eksters en meeuwen aan de waterkant. De verstilde reiger staat een beetje achteraf. Die beelden uit de natuur laat ze op zich inwerken. Het gedicht eindigt als volgt: 

Ek hoop om te voldoen aan omgekeerde bloei
En leeg genoeg te loop om vol te loop
Met wat vanuit hierbuiten binnevloei 

Eindelijk volwassen. De wijsheid van de tweede levenshelft | Frits de Lange | Uitgeverij Ten Have | Paperback | ISBN 9789025907853 | 224 blz. | € 20,99

Els Vegter is freelance journalist en beeldend kunstenaar www.elsvegter.nl