Foto: Esther Meijer

Liselore Rugebregt (34): “Soms heb je een intense ervaring nodig om te ontwaken”

“Ik had er geen rekening mee gehouden dat ik ooit de keuze zou maken voor een abortus. Het is een keuze die ik nooit had wíllen maken. Toch liet ik een abortus uitvoeren, twee jaar geleden. Ik merk dat er zelfs in deze open samenleving waarin veel kan en mag, nauwelijks over wordt gesproken. Abortus ligt nog altijd in de taboesfeer. Pas als ik er zelf over begin, blijkt dat deze verlieservaring helemaal niet zo uniek is, dat meer vrouwen van in de dertig dit hebben meegemaakt.”

 

Kinderwens

“Ik ontmoette mijn vriend toen ik 29 was. Hij had een sterke kinderwens maar hij wist op basis van medisch onderzoek dat kinderen krijgen voor hem vrijwel onmogelijk zou zijn. De eerste jaren van onze relatie was ik er nog niet aan toe om een gezin te stichten. Zeker niet als we hiervoor een medisch traject moesten inslaan. Ik heb voor de zekerheid zelfs een tijdje anticonceptie gebruikt.

Toen ik uiteindelijk stopte met anticonceptie had ik er alle vertrouwen in dat ik zwanger kon worden op een natuurlijke manier. Maar in die periode begon mijn vriend zich echter anders te gedragen. Hij had een ‘andere energie’. Ik kreeg het vermoeden dat hij vreemdging. Maar hij ontkende dat, ook nadat we hadden besloten een punt achter de relatie te zetten.”

“Gedane zaken nemen geen keer. Pas later werd het mij duidelijk: ik moest een les leren. Ons kind kwam én ging weer omdat ik moest leren voor mezelf te kiezen.“

Zwangerschapstest

“Een week later kwam ik thuis van een lange dag vol workshops op mijn werk waarin ik mijzelf op video had gezien. Ik zag dat ik straalde, terwijl ik ontzettend overstuur was van onze relatiebreuk. Ik wist meteen wat er aan de hand was. Toen ik thuiskwam, had mijn vriend zich net gedoucht en aangekleed. Hij vertrok met de mededeling dat hij naar zijn zus ging. Ik dacht: hij gaat naar zijn andere geliefde. Terwijl hij de deur achter zich dichttrok, rende ik naar de wc met een zwangerschapstest. Die sloeg positief uit. Ik belde een vriendin. Ze kwam direct. Ik was ontzettend blij dat ik zwanger was maar ik had er ook een onbestemd gevoel bij. Mijn vriendin gaf me het advies een paar dagen te wachten met het delen van het nieuws met mijn vriend. Maar ik ben een flapuit. De volgende ochtend heb ik een tweede test gedaan. Toen ben ik met de uitslag in de hand naar mijn vriend gelopen. ‘We moeten even praten,’ zei ik. Hij kreeg een paniekaanval, was in alle staten en er bleek inderdaad een ander in het spel te zijn. Er volgde een moeilijke periode met veel ruzie en getouwtrek.”

Beschermen

“Instinctief voelde ik: ik moet mezelf en mijn ongeboren kind beschermen. Ik wilde dat mijn kind zou opgroeien in alle rust en liefde, niet in een omgeving waarin tijdens de zwangerschap al een strijd was ontstaan om de voogdij. Er lag uiteindelijk iets meer dan een maand tussen de zwangerschapstest en de abortus omdat ik de keuze tot het laatste moment uitstelde.

Ik was er niet zeker van of ik echt een abortus wilde. Achteraf heeft de vraag waarom ik niet het ziekenhuis uit ben gelopen, zelfs niet op het laatste moment, me lang beziggehouden. Maar gedane zaken nemen geen keer. Pas later werd het mij duidelijk: ik moest een les leren. Dat kon kennelijk niet op een andere manier.

Ons kind kwam én ging weer omdat ik moest leren voor mezelf te kiezen. Ik had tot dat moment het gevoel alsof ik op een kruispunt stond in mijn leven maar geen keuze durfde te maken. Ik had een relatie, een koophuis, een baan. Ik leefde volgens een bepaald stramien. Maar ik voelde dat ik voor iets anders op deze aarde was gekomen.”

“Er is voor mij duidelijk een leven ervoor en erna.“

Kantelpunt

“De zwangerschap is een kantelpunt geweest in mijn leven. Er is voor mij duidelijk een leven ervoor en erna. Ik heb niet alleen letterlijk en figuurlijk afscheid van mijn ongeboren kind moeten nemen, maar ook van de relatie, ons koophuis, zelfs de spullen die ik had, heb ik weggedaan. Een paar maanden later heb ik ook mijn baan opgezegd. Eindelijk had ik het lef om te zeggen dat ik mijn leven helemaal niet zo leuk vond en daar actie op te ondernemen. Ik ben een paar maanden naar Zweden gegaan om los te komen van alles en iedereen. Daarna ben ik teruggekeerd en weer bij nul begonnen. Inmiddels heb ik weer een goede basis waarop ik verder kan bouwen. Door mijn verlieservaring kwam ik op het spoor van de opleiding Verlies-, Rouw- en Stervensbegeleiding bij de Academie voor Geesteswetenschappen. Een nieuwe afslag. Ik ga nu eindelijk de richting uit waarvoor ik hier op aarde ben gekomen.”

“De erkenning van mijn kind is heel belangrijk voor me. Ook al koos ik voor een abortus, Lukas is en blijft mijn kind!”

Erkenning

“Mijn ongeboren kind heet Lukas. Die naam kreeg ik op een bepaald moment heel duidelijk door. Al kan ik hem niet zien, Lukas is heel belangrijk voor me. Ik voel hem in en rondom mij. Omdat ik niet wilde dat mijn kind vergeten zou worden, heb ik hem vorig jaar laten registreren in de Basisregistratie Personen zodra dit mogelijk werd voor levenloos geboren kinderen. Ik heb er keihard voor moeten vechten. Ik denk dat ik één van de eersten was om dit te realiseren in het kader van een abortus. De erkenning van mijn kind is heel belangrijk voor me. Al koos ik voor een abortus, Lukas is en blijft mijn kind! Inmiddels kan ik wat er is gebeurd vanuit een ander perspectief zien. Ik had ervoor kunnen kiezen om boos te blijven op mijn toenmalige vriend. Maar ik kijk nu anders naar hem, naar mezelf, naar ons. Ik heb keuzes gemaakt en hij heeft keuzes gemaakt. Pijnlijke keuzes. Maar daar kun je een ander niet de schuld van geven. Ik ben ook milder, meer bewust van het feit dat ieder mens littekens op de ziel heeft. Dat had ik voorheen niet zo door. Soms heb je een intense ervaring nodig om te ontwaken.”

Keuzes maken

“Keuzes. Inmiddels durf ik ze echt te maken. Waarschijnlijk omdat ik de zwaarste keuze toch al heb gemaakt. Die wetenschap draag ik voor altijd met mij mee. Waar zou ik dan nog bang voor moeten zijn? Dit ben ik. Dit is waar ik voor sta.”

Liselore Rugebregt volgt de opleiding Verlies-, Rouw- & Stervensbegeleiding aan de Academie voor Geesteswetenschappen. Daarnaast is zij webredacteur en schrijft herinneringsverhalen na een stil verlies.

 

Aart Mak (67): “De troost ligt erin dat anderen hetzelfde hebben meegemaakt”

“Mijn eerste reactie na het lezen van het verhaal van Liselore is: mijn hemel, je hebt echt veel meegemaakt. Zwanger zijn terwijl degene die je zwanger heeft gemaakt aan het weggaan is. Dan sta je er alleen voor. Ik ben onder de indruk van hoeveel betekenis dit alles voor haar heeft gekregen. Ze is een totaal nieuwe koers gaan varen. Ik ben theoloog van huis uit en ik ben lang pastor geweest. Als ik haar verhaal lees, denk ik ook aan een uitspraak van Jezus – terwijl ik helemaal niet zo ‘jezusachtig’ ben, maar hij heeft natuurlijk prachtige dingen gezegd: ‘Wat baat het een mens om de hele wereld te winnen maar zijn ziel te verliezen.’ Daar gaat dit ook over voor mijn gevoel. Liselore heeft gekozen voor haar ziel. In haar betekenisgeving, in haar interpretatie. Haar ongeboren kind, dat ze ook een naam heeft gegeven, is als een engel geweest die haar een bepaalde richting op heeft gestuurd. Ook al gebruikt ze dat woord zelf niet.”

Zelf kiezen

“Grote wendingen in een mensenleven gaan altijd gepaard met pijn. De koers die je bent ingeslagen blijkt bij nader inzien toch niet te kloppen en dat is confronterend. Ik kom vaker vrouwen tegen die een dergelijke radicale keuze moeten maken en ik vind dat een hoogstaande keuze. Persoonlijk ben ik onder de indruk als iemand zegt: als ik een kind krijg, dan moet het kunnen opgroeien in veiligheid, in liefde en in rust. Als dat niet gaat, dan niet… Dat vind ik een vorm van zuiver denken. Hoe moeilijk en pijnlijk het ook is. 

Wat ik ook mooi vind, is de rol van de vriendin. Ze komt direct. Maar vrienden weten ook niet altijd precies wat er moet gebeuren. Uiteindelijk moet je toch zelf kiezen. Liselore wilde haar vriend confronteren, hem nog een kans geven. Al voelde ze instinctief dat ze zichzelf en haar kind moest beschermen. Uit het verhaal blijkt ook heel helder dat je zelf verantwoordelijkheid moet dragen. Terwijl je nog wel eens ziet dat mensen vriendschap gebruiken om bevestigd te worden. Dat gebeurt niet. Ook in die zin vind ik Liselore heel sterk. Een vrouw met een goede geestelijke ruggengraat. Dapper.”

Diepgaande keuze

“Wat een abortus ook zo pijnlijk maakt, is dat de dood midden in het leven aanwezig is. Daarom moeten we, vind ik, in discussies wegblijven van algemene regels en standaard opmerkingen. Dit is zo’n persoonlijke, diepgaande keuze geweest, een brug van enorme twijfel die ze is overgegaan, en tegelijkertijd wist ze, denk ik, al heel snel wat ze moest doen. Liselore volgt nu een opleiding aan de Academie voor Geesteswetenschappen. Die gaat ook over betekenis leren geven aan gebeurtenissen; om jezelf te leren kennen, om je gevoelens en daarmee ook je intuïtie te leren vertrouwen. Ik geef op de Academie les over rituelen. Die hebben altijd te maken met leven en dood en met overgangen in het leven die aanvoelen als doodgaan. De strijd die Liselore heeft gevoerd om het vruchtje officieel een naam te kunnen geven heeft iets weg van een ritueel. Ze benoemt ermee wat haar is overkomen, ze geeft het een plek in haar leven. Tevens erkent ze op deze wijze dat iemand er even was en dat hij, vóór ze zijn gezicht heeft gezien, weer afscheid heeft genomen. Dat dat ook haar keuze is. Ook dat vind ik dapper.”

“Wij lopen als het ware allemaal met de dood in de schoenen en daar moeten we allemaal op enige manier een plek aan geven.”

Ritueel in de gemeenschap

“Het is van belang om een ritueel in de gemeenschap in te brengen. Zo leer je dat je niet de enige en de eerste bent die zoiets meemaakt. De laatste dertig jaar van mijn werkzame leven heb ik veel uitvaarten begeleid. Ik heb daar ook over geschreven. Tijdens een uitvaart, ook een ritueel, moet het mijns inziens niet alleen gaan over de persoon die is overleden maar ook over de mens in het algemeen. Wij lopen als het ware allemaal met de dood in de schoenen en daar moeten we allemaal op enige manier een plek aan geven. Iemand moet dat vertellen, iemand moet oude verhalen tevoorschijn toveren, waardoor mensen zeggen: ja, dat is waar, het leven is niet vanzelfsprekend. Het gaat om het opwekken van gedachten bij mensen, de troost ligt erin dat anderen hetzelfde hebben meegemaakt en dat jij niet de laatste zult zijn die het meemaakt.

Rituelen rondom het overlijden zijn ook ontstaan om mensen binnen de gemeenschap te houden. Om elkaar het gevoel te geven: je bent en blijft lid van de gemeenschap, zelfs als je sterft. Dat biedt natuurlijk veel troost aan nabestaanden. Daarom wordt de begraafplaats bezocht, daarom wordt iemand vernoemd, daarom wordt een familiebedrijf met dezelfde naam voortgezet door kinderen of kleinkinderen.”

Voor anderen

“Rituelen gaan ook over de confrontatie met jezelf durven aangaan. Je ontdekt dat andere mensen al veel eerder doortastende antwoorden hebben gegeven. Daardoor kom je veel dieper. Het raakt namelijk aan je eigen angst om keuzes te maken, aan je eigen angst voor eenzaamheid. Als je dat in de gaten hebt, dan kun je iemand zijn die anderen begeleidt. Dan pas kun je het hebben als iemand alleen maar tranen heeft, dan pas kun je vragen vragen laten, zonder antwoord te willen geven, dan pas kun je hulpverlener zijn zonder dat je hulpverleent. Door haar ervaring kan Liselore er nu zijn voor anderen.”

Grote terughoudendheid

“Liselore noemt abortus een taboe. Ik had de indruk dat het meer bespreekbaar is dan ooit, door praatprogramma’s en ook door verhalen in allerlei tijdschriften, maar blijkbaar is dat nog niet zo. Ik kan me in het algemeen voorstellen dat mensen hier niet makkelijk over praten. Het is ook logisch: het is zo’n ingrijpende beslissing. Een beslissing waar je ook zoveel schuldgevoel bij kunt hebben, ook plaatsvervangend. Het roept veel op bij andere vrouwen. Misschien hebben zij ooit ook een abortus overwogen of hadden ze dat achteraf gezien moeten doen of het verlangen naar een niet gekregen kind wordt aangewakkerd. Er is een grote terughoudendheid om hierover te praten.  En dan is er nog een verschil tussen mannen en vrouwen. Mannen hebben soms geen idee van wat de impact is van zo’n keuze. Dat kan ik ook over mezelf zeggen. Met mijn eerste vrouw heb ik ook een derde kind gekregen. We hebben toen besloten om dat te laten aborteren. Dat was ook op het punt van uiteengaan. Als ik nu terugdenk, ik was toen dertig, ging ik daar bijna naïef mee om. En, ik moet bekennen dat ik mijn andere twee kinderen van inmiddels 41 en 40 jaar pas vrij laat heb verteld dat ze nog een broertje of zusje hadden kunnen hebben.”

“Bij Liselore zie je dat ze alles heeft dóórgemaakt. Ze is echt de weg door de nacht gegaan.

Eenzaamheid

“Als ik het verhaal van Liselore lees dan voel ik ook eenzaamheid. Ik had haar – voor zover ik het kan zien, we kennen elkaar niet – meer mensen om zich heen gegund toen het allemaal gebeurde. Maar… eenzaamheid hoort ook bij het leven. Je kunt het leuk vinden of niet maar het is wel zo. Bij Liselore zie je dat ze alles heeft dóórgemaakt. Ze is echt de weg door de nacht gegaan. Ongetwijfeld heeft ze vaak wakker gelegen, heeft ze zich eenzaam gevoeld, heeft ze gedacht: wat moet ik doen?

Wat een proces. Ongelooflijk. Soms doe je er jaren over om het verleden af te sluiten om te aanvaarden dat het gegaan is zoals het is gegaan, om iemand die je als een ‘vijand’ hebt ervaren niet meer als vijand te zien, dat je stopt met boze gedachten over die persoon. Ze heeft ingezien dat het geen zin heeft anderen de schuld te geven. Dan ben je spiritueel gesproken een hele fase verder in het leven. Karl Gustav Jung zei het al: in de tweede levenshelft krijgt de mens pas in de gaten waar het echt om draait in het leven: de binnenkant, de innerlijke, geestelijke weg. De menselijke ontwikkeling gaat van verbreden naar verdiepen. Eerst leren en vervolgens afleren.”

Aart Mak is docent Rituelen aan de Academie voor Geesteswetenschappen. Hij is lange tijd pastor geweest, is o.a. predikant bij de stichting Kerk Zonder Grenzen en heeft veel ervaring met de begeleiding van uitvaarten.